فناوری‌های بانک داری الکترونیک

بانک داری از طریق موبایل

بانک داری موبایل از سال ۱۹۹۲ در اروپا مطرح و ارایه شد و در سال ۱۹۹۹ با ورود WAP مورد استفاده قرار گرفت .

بانک داری موبایل، به عنوان مدلی دیگر از بانک داری الکترونیکی که نیاز مشتری را تنها با داشتن گوشی تلفن همراه تامین ‌می‌کند، مطرح گردیده است .

دلایل مزیت بانک داری موبایل نسبت به بانک داری اینترنتی

از دلایل اساسی برتری این روش نسبت به بانک داری اینترنتی، رشد فراوان استفاده از تلفن همراه میان کاربران، عدم محدودیت مکانی ( در محدوده دارای پوشش مخابراتی) و به کار گیری حداقل امکانات در استفاده از آن است .   

سامانه بانک داری پیام کوتاه  

تلفن‌های همراه که ابتدا وسیله ساده ای برای برقراری ارتباط میان فردی، از طریق گفت و شنود صوتی بودند، با ابداع سامانه‌هایی مانند پیام کوتاه و W.A.P، انقلابی را در ارایه خدمات اطلاع رسانی و حتی امور بانکی بوجود آوردند.

سامانه بانک داری پیام کوتاه، به بانک‌ها اجازه ‌می‌دهد تا اطلاعات و خدمات مشخصی را در اختیار مشتریان خود قرار دهند.

در این سامانه، اطلاعات از طریق سرویس پیام کوتاه بر روی تلفن همراه مشتریان ارسال ‌می‌شود.

جهت کسب اطمینان از هویت مشتری و تضمین امنیت اطلاعات تبادل شده در این سامانه نیز، تمهیدهایی اندیشیده شده تا خدمات ارایه شده در محیطی امن و مطمئن، میان بانک و مشتری رد و بدل شود .

کیف پول همراه

‌می‌توان گوشی تلفن را مجهز به یک تراشه رادیویی با برد کوتاه نمود و تمام اطلاعات موجود در کارت اعتباری را در آن ثبت کرد. در صورت نزدیک کردن گوشی به ترمینال‌های موجود در فروشگاه، تمام اطلاعات موجود در تراشه تلفن، به پایانه مورد نظر انتقال ‌می‌یابد و مشتری هزینه خرید خود را ‌می‌پردازد.

   ویژگی‌های امنیتی سامانه‌های پرداخت اینترنتی :

جهت افزایش اعتماد مشتریان، سامانه‌های پرداخت اینترنتی باید شامل موارد زیر باشد :

• استفاده از نظام‌های پرداختی که اطلاعات اصلی مشتری در آن‌ها مشخص نباشد تا پرداخت کنندگان، گمنام بمانند .
• استفاده از نظام‌هایی که در آن، محل انجام تراکنش پرداخت، قابل شناسایی نباشد .
• استفاده از نظام‌هایی که دو تراکنش مالی، نتواند با یک مشتری برقرار شود .
• استفاده از تکنیک‌های رمز نگاری که از افشای داده‌های مربوط به تراکنش پرداختی، جلوگیری کند .
• استفاده از سرویس‌های انکار ناپذیری در دستورهای پرداخت، جهت جلوگیری از انکار آن چه که واقعا رخ داده است.

بانک داری با استفاده از دستگاه خودپرداز  (Automatic Teller Machin) ATM

ماشین‌های خود پرداز، پردازنده‌ها یا پایانه‌های الکترونیکی هستند که توسط بانک‌ها برای تسهیل کار مشتریان بانک، در مکان‌های خاصی نصب ‌می‌شوند و به طور ۲۴ ساعته در دسترس مشتریان ‌می‌باشد .  

مشتریان از طریق این ماشین‌ها ‌می‌توانند کارهای زیر را انجام دهند :

• برداشت وجه از حساب
• جابجایی وجه بین دو حساب
• درخواست صورت حساب بانکی
•  به حساب گذاشتن چک یا وجه نقد
•  پرداخت قبض‌های پرداخت عمو‌می‌
•  تغییر رمز
• مسدود کردن کارت .  
• پرداخت قبوض .  
• خرید شارژ سیم کارت‌های اعتباری
• پرداخت جهت کمک به سازمان‌های خیریه، بهزیستی و حمایت از بیماران خاص
• تغییر رمز اول و دریافت و تغییر رمز خرید اینترنتی (رمز دوم) کارت بانکی.
• اعلام شماره شبا بانکی

یک ماشین خود پرداز به عنوان یک شعبه از یک بانک عمل کند و بسیاری از وظایف اصلی بانک داری را انجام دهند

بانک داری بر اساس پایانه‌های فروش

دستگاه پایانه فروش، از طریق ارتباط تلفنی با شبکه سیستم بانکی، امکان انتقال اتوماتیک مبلغ خریداری شده از حساب مشتری به حساب فروشنده را فراهم ‌می‌سازد .

به طور کلی پایانه فروش، به معنی انتقال الکترونیکی وجوه در نقطه فروش است.

دلیل‌های استفاده از پایانه‌های فروشگاهی

دلیل‌های عمده استفاده از پایانه‌های فروشگاهی عبارت است از :

• تقاضای عمو‌می‌برای انجام مبادله‌ها توسط کارت‌های بانکی
• رقابت بین فروشگاه‌ها
• جایگزینی روش‌های سنتی با مکانیزه
• تسهیل در امور حسابداری و مسایل مرتبط با آن
• تقاضا از جانب توریست‌ها

بانک داری تلفنی ( تلفن گویا)

بانک داری تلفنی، عبارت است از انجام یک معامله تجاری خُرد از طریق تلفن بین بانک و مشتریان.

 در بانک داری تلفنی، به طور معمول سه روش اصلی مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد :

• واکنش صوتی
•  تشخیص صدا
• تلفن‌های قابل برنامه ریزی

خدمات تلفن بانک

خدمات موجود در تلفن بانک عبارتند از :

• بررسی مانده و گردش حساب
• پرداخت صورت حساب‌ها
• مدیریت وجه نقد
• خدمات پیام
• انتقال وجه به سایر حساب‌ها

شعبه‌های ۲۴ ساعته

در راستای افزایش دسترسی و تسهیل در امور بانکی مردم، شعبه‌های الکترونیکی ۲۴ ساعته شکل گرفته است .

کاربرد‌های شعبه‌های ۲۴ ساعته

برخی از کاربردهای مهم شعبه‌های الکترونیکی شبانه روزی، عبارتند از:

• اطلاع رسانی
• چاپ صورت حساب و گردش‌های مالی
• پرداخت قبض‌ها به صورت الکترونیکی
• انتقال وجه
• محیطی کاملا امن برای مشتری
• امکان دریافت پول نقد
• امکان پرداخت قسط‌ها
•  امکان واریز پول نقد به حساب
•  دریافت موجودی لحظه ای
•  درخواست دسته چک  

پول الکترونیکی   

بطور حتم تجارت الکترونیکی بدون پول الکترونیکی و پرداخت الکترونیکی آن بسیار مشکل است و یا امکان پذیر نخواهد بود.

تعریف‌های پول الکترونیکی

تعریف‌های مختلف پول الکترونیکی عبارتند از :

• بر روی قطعه الکترونیکی، همانند تراشه کارت یا حافظه رایانه به صورت الکترونیکی، ذخیره شده است.
• به عنوان وسیله پرداخت برای تعهدهای شخصی غیر از موسسه صادر کننده، پذیرفته شده است.
• به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس، در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار ‌می‌گیرد.
• به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداخت‌های با مقدار محدود، ایجاد شده است.

انواع مختلف پول الکترونیکی

پول الکترونیکی دارای انواع مختلفی به قرار ذیل است:  

• کارت الکترونیکی
• کیف پول الکترونیکی
• چک الکترونیکی
• پول دیجیتالی
• کارت مجازی
• کارت هدیه

مزیت‌ها و ویژگی‌های به کارگیری انتقال الکترونیکی وجوه

ویژگی‌های مشخص و آشکار به کارگیری انتقال الکترونیکی وجوه عبارتند از:

• امنیت
• سرعت
• آسان و سادگی
• هزینه کم
• کاهش خطاهای انسانی
• بهروری و کارایی
• بهبود مدیریت نقدینگی و وجوه
• بهبود روابط با مشتریان

ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺗﺒﺎدل‌های اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻧﮑﯽ

این سامانه‌ها که در راستای گسترش اتوماسیون عملیات بین بانکی و هم چنین ارتقاء سطح کیفی تبادل‌ها، کاهش هزینه و زمان انجام مبادله‌های بین بانکی ایجاد شدند، عبارتند از:

• شبا (شناسه حساب بانکی ایران )
• ساتنا  (سامانه تسویه ناخالص آنی )
• پایا ( سامانه پایاپای الکترونیکی )
• تابا ( سامانه تسویه اوراق بهادار الکترونیکی )
• ﺳﺤﺎب ( سیستم حواله الکترونیکی بین بانکی )
• شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی)
• شاپرک (شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی)

۱- ﺷﺒﺎ

ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از  ﺷﻨﺎﺳﻪ ( شماره ملی) ﺣﺴﺎب‌های ﺑﺎﻧﮑﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر “ﺷﺒﺎ” ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد، و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺴﻬﯿﻞ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﺎزی ﻣﺒﺎدله‌های ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻧﮑﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ بانک‌ها، بر اساس استاندارد ۲۰۰۷ :۱۳۶۱۶ ISO، ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ.

این شناسه در ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﭘﺮداﺧﺖ و اﻧﺘﻘﺎل وﺟﻪ ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﭙﺮده ﺻﻮرت ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد، به کار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد .

ﻃﻮل اﯾﻦ شناسه، ۲۶ ﮐﺎراﮐﺘﺮ است و شامل ﺣﺮوف اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ(A-Z) و ﯾﺎ اﻋﺪاد اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ است و از ﻫﯿﭻ ﮐﺎراﮐﺘﺮ دﯾﮕﺮی از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﺪاد و ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد.

در این روش شماره گذاری، کشور، بانک، مشتری و نوع حساب، قابل شناسایی است و نیز دارای کدی کنترلی برای جلوگیری از بروز خطا ‌می‌باشد.

“ﺷﺒﺎ”ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﻤﺎره ﺣﺴﺎب ﻫﺎی ﻓﻌﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﺷـﻤﺎره اﺳـﺘﺎﻧﺪارد، در ﮐﻨـﺎر آن‌ها ﻗـﺮار ‌می‌گیرد .

در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص، ﺑﺮای ﻫﺮ ﺣﺴﺎب، ﯾﮏ “ﺷﺒﺎ”ی ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ آن ﺣﺴﺎب وﺟﻮد دارد.

۲- ساتنا  

در این سامانه، مشتریانی که در بانک، دارای یکی از انواع حساب‌ها (جاری، پس‌انداز و مدت‌دار) ‌باشند، می‌توانند نسبت به انتقال وجه (مبالغ بیش از یکصد و پنجاه میلیون ریال) به حساب خود یا سایر افراد در سایر بانک‌ها در همان روز اقدام کنند.

“ساتنا” جایگزین کاملی برای چک‌های رمزدار بین‌بانکی است.

تسویه مبادله‌های بین‌بانکی در این سامانه، به‌صورت آنی، قطعی، نهایی و برگشت ناپذیر انجام می‌گیرد ؛ مشروط بر این که حساب تسویه بانک، دارای مانده کافی برای انجام تسویه باشد.

بنابراین این سامانه برای دو کاربرد اساسی بانک‌ها ایجاد شده است :

• تسویه بین بانکی
• انجام پرداخت‌های کلان و تجاری

با ﭘﯿﺎده ﺳﺎزی ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ، اﻣﮑﺎن ﺟﺎبجایی و اﻧﺘﻘﺎل وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن در ﺑﯿﻦ بانک‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑـﯽ و  ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل ﭼﮏ رﻣﺰدار، وﺟﻪ ﻧﻘﺪ، چک‌های ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﯽ، اﯾﺮان ﭼﮏ و ﻏﯿﺮه ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ .

۳- پایا

سیستم پایا به گونه‌ای طراحی شده است که می‌تواند دستور پرداخت‌های متعدد را از جانب بانک مبدأ دریافت، پردازش و برای انجام، به بانک‌های مقصد ارسال کند.

بانک‌ها نیز می‌توانند دستور پرداخت‌های مشتریان خویش را به صورت انفرادی یا انبوه، دریافت و برای پایاپای و انجام در بانک‌های مقصد، به «پایا» ارسال کنند.  

۴- تابا

سامانه‌ای است که از اوراق بهادار منطبق بر ویژگی‌های تعیین شده توسط بانک‌مرکزی، نگهداری ‌می‌کند.  

این سامانه علاوه بر نگهداری اوراق بهادار به صورت الکترونیکی، نام و مشخصات دارنده آن‌ها را نیز ثبت می‌کند.

فقط بانک‌های کشور به این سامانه دسترسی دارند و می‌توانند برای خود یا به نیابت از مشتریان خود، اوراق نگهداری شده در این سامانه را خرید و فروش کنند.

ﺑﺎ ﭘﯿﺎده ﺳﺎزی اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ، ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺻـﺪور ﮐﺎﻏـﺬی اوراق، ﻧﮕﻬﺪاری در ﻣﮑﺎن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﻣﻦ، ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺣﻀﻮری ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﺴﻮﯾﻪ اوراق ﺑﻬﺎدار ﺣﺬف ﻣﯽ ﮔﺮدد و همه ﺗﺒﺎدل‌ها ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد.

۵- سحاب

اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺒﮑﻪ ﺷﺘﺎب اﯾﺠﺎد ﺷﺪه است.

وﻇﯿﻔﻪ اﺻﻠﯽ سحاب، اﻧﺘﻘﺎل وﺟﻪ ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﯿﻦ کارت‌های ﻋﻀﻮ ﺷﺒﮑﻪ ﺷﺘﺎب اﺳﺖ. این سیستم به مشتریان بانک امکان می‌دهد با کارت خود بتوانند به هر بانک دیگر عضو مرکز شتاب، حواله کنند.

خدمات سحاب در شعبه، از طریق دستگاه کارت خوان و منوی تحویل داری انجام می‌شود و مشتری باید فرم مخصوص انتقال را تکمیل کند.

حواله‌های سحابی فقط با کارت امکان‌پذیر است و روزانه سقف مبلغ مشخصی از طریق خودپرداز، اینترنت‌ بانک یا پایانه شعب منتقل می‌شود.

در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ، دﺳﺘﻮرها، اﻧﺘﻘﺎل آﻧﯽ است و در ﺻﻮرت ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ بانک‌های ﻣﺒﺪاء و ﻣﻘﺼﺪ، و ﺻﺤﺖ اﻃﻼﻋﺎت کارت‌های ﻃﺮﻓﯿﻦ اﻧﺘﻘﺎل، دﺳﺘﻮر اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺪون ﺗﺎﺧﯿﺮ زﻣﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ‌می‌شود.

۶- شتاب  

«شتاب»، از سال ۱۳۸۱ با هدف یکپارچه کردن و به هم پیوستن سامانه‌های کارت تما‌می‌بانک‌های کشور آغاز به کار کرد.

در حال حاضر مرکز «شتاب» به عنوان سوییچ ملی کارت بانک در کشور، ایفای نقش نموده و تمام بانک‌های کشور در آن عضویت دارند. 

عملیات تحت پوشش شتاب، دامنه وسیعی از تبادل‌ها را در بر ‌می‌گیرد. از جمله:

• برداشت وجه نقد
• خرید الکترونیکی
• انتقال وجه
• پرداخت قبوض
• مانده گیری
• و ….

۷- شاپرک  

«شاپرک»، نظام جدیدی است که تمهیدهای لازم را برای اتصال مستقیم ارایه دهندگان خدمات پرداخت به زیرساخت‌های ملی پرداخت و تسویه فراهم می‌آورد.

بر مبنای “شاپرک”، این امور تنظیم ‌می‌شود:

• ساماندهی کارت خوان‌ها در نظام بانکی کشور
• نظارت دقیق و همه جانبه بر عملیات بانکی انجام شده از طریق کارت خوان‌ها
• حصول اطمینان از رعایت استانداردها و ضوابط
• تطبیق عملیات پرداخت الکترونیکی با ضوابط مبارزه با پول شویی
• کاربری بهینه سرمایه‌گذاری‌های انجام شده
• افزایش سطح پوشش کارت خوان‌ها به منظور تعمیق پرداخت‌های الکترونیکی
• پرهیز از اقدام‌های بازار شکنانه و تقویت مشارکت واقعی بخش خصوصی در توسعه و راهبری شبکه پرداخت کشور