حتما شما هم درباره‌ی خلاقیت شنیده‌اید. همه‌ی ما برای این واژه تعاریفی داریم، اما واقعیت این است که آنچه به‌عنوان تعریف خلاقیت می‌شناسیم، دقیق نیست. وقتی قرار می‌شود به فردی جوان توصیه‌هایی درباره فرایند خلاقیت، انجام کارها با روشی متفاوت و جالب بدهید، متوجه می‌شوید تعاریفی که از خلاقیت میدانید چندان هم دقیق نیست.
تعریف خلاقیت
خلاقیت به صورت‌های متعدد، تعریف شده که هر یک به نوعی روشنگر بُعدی از فرایند مهم خلاقیت است. در این جا برخی از تعریف‌های مهم را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
- خلاقیت عبارت است از طی کردن راهی تازه یا پیمودن یک راه طی شده قبلی به طرزی نوین.
- خلاقیت، یعنی تلاش برای ایجاد یک تغییر هدف دار در توان اجتماعی یا اقتصادی سازمان.
- خلاقیت، توانایی ترکیب ایده‌ها دریک روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده‌هاست.
- خلاقیت، به کارگیری توانایی‌های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است.
انواع تفکر:
تفکر عبارت است از فرایند بازآرایی یا تغییر اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت
تفکر بر دو نوع است:
تفکر همگرا:
عبارت است از فرایند بازآرایی یا دوباره سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت.
فکر‌های نو در تفکر همگرا، کم تر راه دارد و افراد، امور را با همان شکل که وجود دارد، می‌پذیرند.
تفکر واگرا:
عبارت است از فرایند ترکیب و نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت،
تفکر خلاق با تفکر واگرا رابطه ای مستقیم دارد. افراد با تفکر واگرا سعی می‌کنند پدیده‌ها و افکار را آن چنان که هست، به راحتی قبول نکنند و نگاه متفاوت تری داشته باشند .
عوامل موثر در بروز خلاقیت
- دانش: داشتن دانش پایه‌ای در زمینه‌ای محدود و کسب تجربه و تخصص در سالیان متمادی.
- توانایی عقلانی: توانایی ارائه ایده خلاق از طریق تعریف مجدد و برقراری ارتباط جدید در مسائل.
- سبک فکری : افراد خلاق در مقابل روش ارائه شده از طرف سازمان و مدیریت ارشد، سبک فکری ابداعی را بر می‌گزینند.
- انگیزش : افراد خلاق برای به فعل در آوردن ایده‌های خود، برانگیخته می‌شوند.
- شخصیت : افراد خلاق دارای ویژگی‌های شخصیتی مانند اصرار ورزیدن، مقاوم بودن در مقابل فشارهای بیرونی و داخلی و نیز مقاوم بودن در مقابل وسوسه همرنگ جماعت شدن، هستند.
- محیط: افراد خلاق در داخل محیط‌های حمایتی، بیش تر امکان ظهور می‌یابند.
فرآیند خلاقیت:
فرایند بروز افکار خلاق، در طی چهار مرحله به شرح ذیل ظهور می‌کند:
آمادگی:
فرآیندی فعال است که به کوششی مستمر و پی گیر نیاز دارد و فراتر از نشستن و منتظر وقوع چیزی ماندن است.
علاوه بر آن، بررسی، جستجو، مطالعه عقاید و نظرهای دیگران درباره موضوع مورد نظر نیز ضرورت دارد.
این مرحله شامل جمع آوری اطلاعات، تعریف مشکل، ایجاد راه حل‌های جایگزین و بررسی آگاهانه تمام اطلاعات دردسترس است.
درحقیقت در این مرحله است که آموزش درحل خلاق مساله، می‌تواند به طور قابل ملاحظه ای اثربخش باشد.
نهفتگی:
در این مرحله در ظاهر، نوعی توقف در کار دیده می‌شود و فرد هیچ گونه تلاشی برای رسیدن به نتیجه انجام نمی‌دهد.
هر چند به ظاهر پیشرفتی به چشم ن‌می‌خورد، اما در واقع مساله رها نشده است و ذهن، ناخودآگاه آن را دنبال می‌کند. این مرحله شامل فعالیت ذهنی ناآگاهانه ای است که در آن، ذهن، افکار غیرمرتبط را به دنبال یک راه حل با هم ترکیب می‌کند و تلاش آگاهانه وجود ندارد.
اشراق (روشنگری) :
اغلب متفکران، ظهور این مرحله را ناگهانی می‌دانند. زمانی رخ می‌دهد که بصیرتی موجود باشد و یک راه خلاق به طور رسا بیان شود.
این مرحله توام با جنبه‌های عاطفی است ؛ چون فرد با تحقق مساله ای که از آن جدا بوده است، احساس لذت می‌کند و با ایـن احسـاس، انگـیزه تـلاش و کـار بیـش تر می‌شود.
این مرحله ممکن است در شرایطی که کانون توجه فرد بر مساله متمرکز نیست، تحقق یابد و بیش از چند لحظه نیز طول نکشد. پس افراد خلاق، باید ابزاری در اختیار داشته باشند که فوری افکار خلاق خود را یادداشت نمایند .
اثبات (تایید) :
شامل ارزیابی راه حل خلاق نسبت به برخی از ستانده‌های قابل قبول است.
در این مرحله، فرد خلاق آن چه را که به دست آورده- اعم از اختـراع یا اکتشـاف یا نظریـه- ارزیابـی می‌کند، شواهد آن را دوباره می‌سنجد و آن را از نظر منطقی آزمایش می‌کند.
