آموزش مجازی: تاریخچه و مزایا

تاریخچه آموزش الکترونیکی در جهان

همزمان با ایالت متحده آمریکا که در زمینه آموزش از راه دور فعالیت داشت کشورهای اروپایی دوره‌های آموزشی را قبل از سال ۱۸۴۰ به صورت جزوه‌های خلاصه شده آغاز کرده بودند. اولین دوره آموزشی از راه دور دانشگاهی که در سال ۱۸۹۲ تأسیس شد متکی بر اداره پست اداره ‌می‌شد در اواسط قرن بیستم برنامه‌های آموزشی متنوعی نیز وجود داشت که به سمع و نظر مخاطبانی که نمی‌توانستند در کلاس‌های متمرکز حضور یابند ‌می‌رسید.

با توجه به شهرت رادیو و تلویزیون آموزش دهندگان به تکنولوژی جدیدی دست یافتند که به سیستم پستی برای ارائه آموزش متکی نبود و به این ترتیب مجوز اولین رادیوی آموزشی دانشگاهی در سال ۱۹۲۱ صادر شد که اولین پایه شکل گیری آموزش الکترونیکی محسوب ‌می‌گردد. در سال۱۹۶۰با تکامل و پیشرفت رسانه‌ها،فناوری‌های صوتی و نوارهای ویدیو، رادیو و تلویزیون  به عنوان فرصت‌ها و امکانات  جدید در آموزش از راه دور  به کار گرفته شدند.

در سال ۱۸۰۰ میلادی روش تدریس آموزش مجازی به اینگونه بود که آموزش مکاتبه ای تلقی ‌می‌شد، آموزش مکاتبه ای که با نامه نگاری توسط مدرسه یا مؤسسه‌های واجد شریط اداره ‌می‌شد و بین دانشجویان و استادان از طریق نامه نگاری ارتباط برقرار ‌می‌کرد مورد توجه دانشجویان و دانش آموزان بود.

ظهور اینترنت

با ظهور اینترنت اولین دروس دوره کارشناسی به صورت آنلاین توسط انستیتوی فناوری نیوجرسی در سال ۱۹۸۴ ارائه دروس دوره کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در رشته مهندسی و اعطای مدارک تحصیلی به دانشجویان افتتاح کند. اولین دوره‌های آنلاین‌ توسط دانشگاه فونیکس در سال ۱۹۸۹ ارائه شد و دانشگاه مجازی کالیفرنیا با ائتلاف ۱۰۰ دانشکده و دانشگاه و با ارائه بیش از ۱۵۰۰ درس افتتاح شد.

با رواج استفاده از ارتباطات دیجیتالی فرصت‌های بی شماری در زمینه آموزش الکترونیکی برای هر شخص در هر زمان و مکان فراهم آمده است.با کمک محتواهایی شامل ویدیو و انیمیشن و ارائه آن‌ها در بستر اینترنت آموزش الکترونیکی وارد بستر جدیدی شده است. سؤال این است که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد؟با اطمینان ‌می‌توان گفت تا زمانی که مردم به آموزش نیازمندند آموزش الکترونیکی عرصه ای پر تحرک و روبه رشد خواهد بود.

تاریخچه آموزش از راه دور در ایران

آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور، دارای سابقه طولانی ای نیست. در پایان دهه ۷۰ نرم افزار آموزش مجازی LMS یا Learning Management System در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه‌های تحت این عنوان آغاز شد. در سال ۱۳۸۰ سایت آموزش مجازی دانشگاه تهران با ارائه ۹ درس برای دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازی شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، آن بهره برداری شد. در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت، ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد.

به دنبال آن تعدادی از دانشگاه‌ها اعلام کردند که راه اندازی آموزش الکترونیکی را جزو برنامه‌های خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادی از آنها دروسی را به صورت تک درس برای دانشجویان حضوری خود ارائه کرده اند. اندکی بعد از اقدام دانشگاه‌ها در استفاده از نرم افزار آموزش الکترونیکی، آموزش وپرورش که بزرگترین بخش آموزشی کشور است، فعالیت‌هایی را در این زمینه شروع کرد و در حال حاضر تعدادی مؤسسه خصوصی نیز از روش آموزش الکترونیکی بهره مند هستند.

عصر ارتباطات و اطلاعات

عصر حاضر را باید تلفیقی از ارتباطات و اطلاعات دانست. عصری که در آن بشر نسبت به زمان‌های گذشته نیاز به اطلاعات و برقراری ارتباط برای کسب اطلاعات مورد نیاز دارد. با پیشرفت فناوری و توانایی دسترسی به اینترنت، افراد در هرجا که قرار داشته باشند ‌می‌توانند به راحتی به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند. بدون تردید ‌می‌توان گفت بیشترین تاثیر ورود فناوری اطلاعات وارتباطات، در محیط‌های آموزشی بوده است. چرا که منجر به سوق محیط‌های آموزشی به سمت مجازی شدن، شده است. البته این امر مستلزم استفاده از امکانات پیشرفته ای نظیر کامپیوتر، اینترنت پر سرعت و منابع اطلاعاتی جامع و … ‌می‌باشد.

سیستم مدیریت یادگیری الکترونیکی  LMSچیست؟

LMS مخفف عبارت “Learning Management System”، به معنی سیستم مدیریت یادگیری الکترونیکی است که از اجزای اصلی سیستم آموزش مجازی یا سیستم آموزش الکترونیکی محسوب می‌شود. LMS یک زیر ساخت نرم افزاری برای مدیریت و اجرای دوره‌های آموزشی الکترونیکی است. این سیستم، کلیه فعالیت‌های کاربر با هر نقشی (ادمین، مدرس، فراگیر و …) را ثبت و رصد می‌کند، روند یادگیری و آموزش را به طور خودکارمدیریت کرده و امکان گزارش گیری ازفعالیت‌های انجام شده را فراهم می‌کند.

در LMSمحتوای آموزشی با قالب‌های مختلف ارائه ‌می‌گردد. تولید کنندگان محتوا ‌می‌توانند براساس استاندارهای رایج مانند SCORM، محتوا را تولید کرده و جهت استفاده در LMS ارائه نمایند.

استفاده از LMS برای فراگیران، شبیه به واردشدن آن‌ها به کلاس درس حضوری است. فراگیران با استفاده ازLMS ، محتوای الکترونیکی درس را مشاهده می‌کنند و به پاسخ دهی تمرین‌های درس یا شرکت در آزمون‌های آن می‌پردازند.

در LMS ابزارهای تعامل مدرس و فراگیران با ماژول‌های متفاوتی مانند پرسش و پاسخ، انجمن و گفتگوی متنی فراهم شده است.مدرس در هر لحظه ‌می‌تواند کلیه فعالیت‌های فراگیران را رصد کند و نسبت به فعالیت‌های انجام شده، نمره دهی کند یا مسیر آموزشی مورد نظر خود را اعمال نماید.

دراین سیستم امکان مدیریت و برگزاری دوره‌های آموزشی به صورت همزمان (کلاس مجازی) و غیرهمزمان ( با محوریت محتوای الکترونیکی) وجود دارد.

مدیر آموزش دراین سیستم، در هر لحظه امکان رصد کلیه فعالیت‌های انجام شده در دوره‌های آموزشی مختلف را دارد.

این روش آموزش چه مزیت‌هایی دارد؟

با رواج آموزش الکترونیکی دیگر نیاز به تاسیس ساختمان‌ها و امکانات فیزیکی و صرف هزینه‌های گزاف نبوده و دانشجویان و مدرسان نیاز به ترک منزل و یا محل کار خود برای حضور دائمی ‌در کلاس‌ها را ندارند.

افزون بر این، ساعات شروع و خاتمه کلاس‌ها ثابت نبوده و دانشجویان هر زمان که بخواهند می‌توانند وارد کلاس شده و تا هر زمان که لازم باشد حضور در کلاس را ادامه دهند.

در این روش امکان ارتباط با استاد و همکلاسی‌ها در هر روز و هر لحظه وجود دارد و تبادل نظر و مباحث گروهی پیرامون مفاد درسی و یا تمرین‌های داده شده از طرف استاد موجب پایداری دانش و یادگیری بیشتر ‌می‌گردد.

در این روش ‌می‌توان به بهترین نحو سبک‌های مختلف یادگیری را پوشش داده و از ترکیب نمودن انواع مختلف محتوا از قبیل متن، صوت، تصویر، انیمشن و … به حداکثر بازده در یادگیری دست یافت.

در این نوع آموزش، دسترسی فراگیران به مطالب و محتوای دوره وابسته به زمان و مکان نیست. در آموزش مجازی، افراد قادرند در هر ساعت از شبانه‌روز و در تمام هفته به فراگیری اطلاعات مورد نیازشان بپردازند. 

در آموزش مجازی از هزینه‌های رفت و آمد، هزینه‌های مربوط به اساتید و مشاوران کاسته و از اتلاف وقت جلوگیری می‌شود. در این نوع آموزش دوره‌های آموزشی می‌توانند به جلسات کوتاه‌تری تقسیم شده و در عوض در روزها و هفته‌های بیشتری ارائه شود.

راه حل آموزش الکترونیکی، همچون آموزش حضوری، موجب تعامل بین دانشجو و استاد برای درک بهتر مفاهیم ‌می‌شود با این تفاوت که در بحث بین دو دانشجو، دیگر اعضای کلاس ‌می‌توانند بدون توجه به بحث، به ادامه آموزش بپردازند و ناگزیر از شرکت در بحث نمی‌شوند. فنون ارتباطات و تدریس در محیط Online، تعامل‌ها را ممکن ‌می‌سازد. تعامل در آموزش مجازی در محیط‌هایی مانند اتاق‌های گفتگو (Chat Rooms)، پست الکترونیک (e-Mail)، تابلوهای اعلانات (Bulletin Board) و اتاق مباحثه (forum) امکان پذیر است.

 دانشجویانی که در یک دوره مجازی ثبت نام ‌می‌کنند، وارد محیط عاری از خطر(Risk Free) ‌می‌شوند که ‌می‌توانند در آن موارد جدیدی را آزمایش کنند و مرتکب اشتباه شوند بدون اینکه خود را در معرض قضاوت دیگران قرار دهند. این قابلیت به ویژه زمانی ارزش دارد که دانشجویان یادگیری مهارت‌هایی نظیر تصمیم گیری و رهبری را تجربه ‌می‌کنند. محیط عاری از ترس، قدرت اعتماد به نفس و خلاقیت فراگیران را بالا خواهد برد.