این تکنیک ها به عنوان ابزاری برای رشد خلاقیت و افزایش توان حل خلاق مساله، کمک شایانی به توان فرد در تمام مراحل خلاقیت و فرآیند حل خلاق مساله می نماید.
هر یک از تکنیک های خلاقیت، مرحله یا مراحلی از فرآیند خلاقیت را تقویت می کنند. این تکنیک ها فردی و گروهی هستند .
نکته: محور اصلی تمام این روش ها و تکنیک ها، شکستن قالب های ذهنی است. در این تکنیک ها رکن اصلی، خلاقیت و نوآوری ذهن است.
سازمان‌ها می‌توانند از انواع تکنیک‌های توسعه خلاقیت گروهی به شکل جدی و مستمر استفاده کنند.
تکنیک توفان ذهنی:
توفان ذهنی که یکی از شیوه های برگزاری جلسه ها و مشاوره و دستیابی به انبوهی از ایده ها برای حل خلاق مسایل است، توسط الکس اسبورن ابداع شد.
تعریف توفان مغزی: این واژه این گونه تعریف می شود: “اجرای یک تکنیک گردهمایی که از طریق آن، گروهی می کوشند راه حلی برای یک مساله به خصوص با انباشتن تمام ایده هایی که به طور خود به خود و درجا به وسیله اعضا ارایه می شود، بیابند.”
در این تکنیک، مساله‌ای به یک گروه کوچک ارایه شده و از آنان خواسته می‌شود به سرعت به آن واکنش نشان داده و برای آن پاسخی بیابند.
پاسخ‌ها بر روی تابلویی نوشته می‌شوند، به طوری که همه اعضای جلسه می‌توانند آن ها را ببینند. این امر باعث می‌شود تا ذهن اعضاء به فعالیت بیش تری پرداخته و جرقه‌ای از یک ذهن، باعث روشنی ذهن دیگری شود.
نکته: اولین دلیل اثربخشی توفان مغزی، افزایش قدرت خلاقیت در گروه است. رقابت نیز عامل دیگری است که در این جلسه ها ، موجب افزایش اثربخشی می‌گردد.
هم چنین عدم وجود انتقاد و ارزیابی‌های سریع، باعث می‌شود تا اعضای جلسه با فراغت خاطر به اظهارنظر بپردازند و محیطی مساعد برای خلاقیت ایجاد گردد.
| ۵ |
تکنیک تفکر موازی:
تفکر موازی که توسط ادوارد دوبونو بیان شده است، نگاه فرد را به نقاط جدید معطوف می سازد و اطلاعات و تجربه های جدید را تغییرداده ، الگو و ساختار جدیدی را ایجاد می کند.
در این شیوه، موارد زیر باید لحاظ گردد:
۱- یادداشت برداری: از آن جایی که فکرها و اندیشه های نو، از زود گذرترین پدیده ها هستند، به طوری که گاهی در طی چند لحظه به ذهن خطور می کند و به سرعت فراموش می شوند، برای حفظ آن ها می توان از دفترچه یادداشت استفاده نمود.
۲- انتخاب زمان مناسب : ساعت های خاص از شبانه روز برای هر فرد، افکار را بارورتر می کند .
برای برخی، ساعت اولیه با مداد و برخی آخرشب و برخی در طول روز، بهترین زمان برای تفکراست .
۳- انتخاب مکان مناسب : فضای آرام ، سر سبز و شاداب برای اندیشیدن مناسب است .
۴- تقویت حسن کنجکاوی و توان پرسش: انگیزه کنجکاوی در همه انسان ها وجود دارد که موجب بروز رفتار تفحص و کاوش شده و ایجاد پرسش را میسر می سازد . اما ترس از انتقاد ، شکست و نگرانی از تمسخر، موجب تضعیف این انگیزه می شود .
تکنیک توّهم خلاق:
منظور و هدف این تکنیک، این است که بتوان با قدرت توهم، و بعضی از اوقات با خطاهای عمدی، طور دیگری به مسایل نگاه کرد تا بدین وسیله، اصل و واقعیت موضوع را درک نمود.
این تلاش باعث می شود مقداری اطلاعات از شکاف های موجود در بافت های عصبی، آزاد شده و به وسیله پیوند با اطلاعات قبلی، الگوی ذهنی جدیدی ساخته شود و یا موضوع، از الگوی ذهنی قبلی به الگوی دیگری انتقال یابد.
۸- تکنیک اسکَمپِر SCAMPER:
کاربرد اصلی آن، بر پایه ایده های فردی طراحی شده و هدف اصلی آن، تحریک قدرت تصور است تا آن را در جهات و ابعاد مختلف به حرکت در آورد.
تحریک به وسیله یک سری سوال های ایده بر انگیز صورت می گیرد که شخص در رابطه با مساله مورد نظرش از خود سوال می کند و در نهایت با افزایش ایده ها، کیفیت ایده ها تضمین و ارتقاء می یابد.
واژه SCAMPER از ابتدای حروف واژه های سوال برانگیز گرفته شده که در دستیابی ایده های نو بسیار موثر است.
حرف S به معنی جانشین سازی است. یعنی این که ”چه چیزی را می توان جانشین X نمود؟ ”
حرف C به معنی ترکیب کردن است. یعنی این که ” X را با چه چیزی می توان ترکیب کرد؟ “
حرف A به معنی رفاه، سازگاری و تعدیل کردن است.
حرف M به معنی بزرگ سازی است. شما می توانید محاسن یک نفر را کشف و آن ها را چند برابر بزرگ کرده و به خودش منعکس سازید تا بدین طریق از یکی از کلیدهای طلایی ارتباط استفاده کرده باشید.
حرف P به معنی استفاده در سایر موارد است.
حرف E به معنی حذف کردن است.
حرف R به معنی معکوس سازی است. مثلا درمقابل مشتری ها بنویسیم” بعد از فروش پس گرفته می شود“.در این حالت چه اتفاقی خواهد افتاد؟
تکنیک در هم شکستن مفروض ها:
یکی از موانع مهم خلاقیت، مفروض های قبلی است که ناخودآگاه اجازه نمی دهد فکر در همه جهت ها به حرکت درآید. لذا شناسایی مفروض های خود و دیگران ، اولین قدم برای تغییر مفروض ها است.
بسیاری از مفروض های قبلی ممکن است همان زمانی که در ذهن ما ایجاد شده اند، غلط باشند ؛
مثال : خطر ناک بودن دوچرخه در ذهن کسی که خواب تصادف شدید با دوچرخه را دیده است.
بسیاری از مفروض ها به مرور زمان اعتبارشان را از دست داده اند یا بسیاری از آن ها به دلیل تغییر شرایط، بی اعتبار شده اند.
اما مساله این است که فرد متوجه این تغییر و اشتباه ها نیست و هنوز با مفروض های قبلی به مساله می نگرد.
تکنیک دِلفی:
این تکنیک بسیار شبیه به تکنیک توفان ذهنی است؛ با این تفاوت که افراد هیچ گاه به صورت گروه در یک جلسه و دور یک میز جمع نمی شوند و در واقع رویارویی مستقیم رخ نمی دهد.
اساس و فلسفه این تکنیک، این است که افراد در تکنیک توفان فکری، به علت شرم و خجالت نمی توانستند بعضی از ایده هایشان را مطرح نمایند؛ لذا در این روش افراد به صورت کلامی و رو در رو، درگیر بحث نمی شوند. بلکه رییس گروه موضوع را به همه اعلام می کند و سپس هریک از افراد به طور جداگانه ایده هایشان را به صورت کتبی و بدون ذکر نام ، برای رییس گروه ارسال می کنند.
سپس رییس گروه تمام ایده های پیشنهادی را برای تک تک اعضا ارسال می کند و از آن ها می خواهد نسبت به ایده های پیشنهادی دیگران فکر کنند و اگر ایده جدیدی به نظرشان می رسد، به آن ها اضافه کنند. این عمل چندین بار تکرار می شود تا در نهایت، اتفاق آرا به دست آید.
فن دلفی شامل دعوت به مشورت و مقایسه قضاوت های بی نام چند نوبتی اعضا یک تیم، درباره تصمیم یا مساله است.
تکنیک تلفیق نامتجانس ها:
این روش برای برانگیختن تفکر خلاق، در گردهمایی که افراد آن با مساله آشنا هستند، به کار می رود. در این روش نیز مانند توفان مغزی، از گروه خواسته می شود اظهار نظر کنند ؛ اما نظرها ارزیابی و بررسی می شود.
در این حالت، رهبر نقش حیاتی دارد و فقط اوست که به ماهیت خاص مساله آگاهی دارد.
نکته: خلاقیت در این تکنیک، از سازماندهی مجدد روابط میان افکار به ظاهر غیر مرتبط ناشی می شود.
دلیل استفاده از چنین روشی، آن است که از دستیابی گروه به راه حلی زودرس و خام برای مساله ممانعت می شود.
تکنیک تریز (TRIZ) یا خلاقیت شناسی:
تریز یکی از شاخه‌های تخصصی علم میان رشته‌ای و چند رشته‌ای خلاقیت‌شناسی است.
لغت TRIZ برگرفته از حروف کلمات اول در عبارت روسی به صورت زیر می باشد.
که معادل انگلیسی آن عبارت
است که به معنی نظریه حل ابداعانه و ابتکاری مساله می باشد .
فواید و کاربردهای TRIZ:
با استفاده از دانش TRIZ می توان به نتایج و دستاوردهای متعددی از جمله موارد زیر دست یافت:
- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداع ها
- شکل گیری جنبه های بسیار مهمی از علم خلاقیت شناسی.
- دستیابی به نوعی جهان بینی خلاق.
- کشف انواعی از راه حل ها برای مسایل ابداعی؛ یعنی مسایلی که با روش های معمولی متداول، راه حل آن ها به دست نمی آید.
- دستیابی به بهترین و موثرترین راه حل ها برای انواع مسایل علمی، فنی، انسانی و اجتماعی.
- پیش بینی روند ابداع ها در آینده
- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری.
دلایل استفاده از TRIZ
به واسطه وجود محیط رقابتی شدید در دنیا و نیاز مشتری به محصول با کیفیت بالاتر و ارزان تر، نیاز بیش تری به رویکردهای ابداعی در دنیا به وجود آمده است.
تحقیق های اخیر نشان می دهد که TRIZ بین ۷۰% تا ۳۰۰% به تولید ایده برای محصول و خدمات جدید و ایجاد بهبود کیفیت، سرعت می بخشد.
TRIZ تکنیک های مهندسی و تئوری های علمی را به سمت یک چارچوب سوق می دهد.
آن چه که TRIZ انجام می دهد این است که با طبقه بندی راه حل های هوشمندانه، راه های ابداعی حل هر مساله ای را شناسایی می کند.
