در قسمت قبل در مورد کلیات نوشتن گزارش صحبت کردیم. در این مقاله از آرنگنامه می‌خواهیم در مورد اهمیت برنامه‌ریزی در گزارش نویسی و مراحل تحقیق صحبت کنیم.
روش برنامه‌ریزی در گزارش نویسی
مسأله مقدمات و برنامه ریزی برای تهیه گزارش، بر حسب نوع آن متفاوت است. در اکثر گزارش های مختصر و توضیحی ، می توان تمام روند برنامه ریزی را در ذهن خود آماده و متمرکز کنیم و نیازی به پیاده کردن آن بر روی کاغذ نیست.
مراحل روش علمی تحقیق
برای برنامه ریزی و تهیه مقدمات، روش های گوناگونی وجود دارد ؛ اما اگر هدف ما جستجوی واقعیت و اعمال دقت باشد، بهترین روش همان است که محققان و پژوهشگران، به کار می برند که به روش علمی مشهور است.
مراحل روش علمی تحقیق عبارتند از :
- تعریف مسأله به صورت مشخص بر اساس معیار منطقی
- طرح مقدماتی تحقیق
- انتخاب روشی مناسب برای تحقیق
- جمع آوری اطلاعات و داده ها
- تحلیل و تفسیر
- نتیجه گیری بر اساس داده ها و تفسیرها
١– تعریف مسأله
- چارچوب مسأله مورد گزارش، باید بطور مشخص تعیین شود،
- تعریف باید جامع باشد، یعنی همه مصادیق خود را در بر بگیرد .
- تعریف مسأله باید در عبارتی روشن، دقیق، بدون ابهام و کوتاه بیان شود.
- در تعریف، باید حتی المقدور از کلماتی که قابل مشاهده، محاسبه و اندازه گیری باشد استفاده گردد.
٢– طرح مقدماتی تحقیق
طرح مقدماتی تحقیق شامل چهار موضوع است:
- تعیین هدف و حدود تحقیق
- معیارهای انتخاب روش تحقیق
- طرح سؤال ها، مشکل ها و تنگناها
- نظرگزارش خواه نسبت به مسأله مورد بحث
٣– انتخاب روش مناسب برای تحقیق
از راه های چندی، می توان مواد خام را جمع آوری نمود که عبارتند از:
مشاهده و آزمایش
در این روش که بیش تر برای علوم تجربی به کار می رود، جمع کننده اطلاعات، هر نوع تجربه خود را یادداشت می کند و نتیجه آزمایش های خود را به ثبت می رساند.
مصاحبه و پرسشنامه
گاهی نیاز است که برای جمع آوری اطلاعات، با کسی مصاحبه شود، یا پرسشنامه هایی تهیه شود و در اختیار افراد قرار گیرد. در این حالت، سوال های مصاحبه یا پرسشنامه باید روشن, صریح و خردمندانه باشد و به طور کلی به موضوع، مربوط باشد.
کتابخانه
در این روش، نگارنده ، منابع تحقیق خود را در کتابخانه ها جستجو و مانند روش اول، ثبت می کند.
۴– جمع آوری، تنظیم و طبقه بندی اطلاعات
هر چند وجود اطلاعات صحیح و دقیق و مربوط لازم است، اما اطلاعات بخودی خود موادی خام هستند که گزارشگر باید بتواند آن ها را طبقه بندی و تنظیم کند و در مرحله بعد، مورد تفسیر و تحلیل قرار دهد و سپس دست به استنتاج بزند.
تنظیم و طبقه بندی آمار و اطلاعات، شامل چهار مرحله است:
- طبقه بندی داده ها
- عینیت گرایی
- تحلیل داده های کیفی
- تحلیل داده های کمّی
تقسیم‌بندی اطلاعات
- کمّی ( مقداری): اطلاعاتی است که با عدد و رقم بیان می شوند.
- کیفی( غیر مقداری): اطلاعاتی است که به توصیف موضوع تحقیق می پردازد.
تجزیه و تحلیل اطلاعات کمّی آسان تر است، زیرا با استفاده از روش های آماری، قابل تحلیل و بررسی است.
در بسیاری موارد، می توان اطلاعات کیفی را به اطلاعات کمّی تبدیل نمود تا نسبت به پاسخ حاصله و کاهش اشتباه، اطمینان حاصل گردد. برای تبدیل اطلاعات کیفی به مقادیر کمّی، ممکن است:
- مشاهده ها و اطلاعات کیفی، به صورت عدد و درصد منعکس گردد.
- اطلاعات و مشاهده های کیفی، به صورت درجه و طبقه بیان شود. (مانند درجه یک، درجه دو که حاکی از درجه کیفیت باشد) و برای هر درجه و طبقه، نمره ای و ارزشی تعیین گردد. مثلاً در مورد تمایل افراد به دیدن مسابقه فوتبال، ممکن است آن ها را به سه طبقه “الف”، “ب” و “ج” طبقه بندی نمود و سپس برای هر طبقه نمره ای در نظر گرفت.
۵– تحلیل و تفسیر داده ها و ارزش گذاری آنها
پس از آن که اطلاعات دسته بندی و تجزیه و تحلیل شد، گزارشگر می تواند بر اساس تجزیه و تحلیل آماری، اطلاعات را توجیه منطقی نموده و به کشف و استنتاج راه حل مشکل موفق گردد.
برای آن که گزارشگر از مطالعه اطلاعات موجود، به نتیجه برسد و در توجیه منطقی به منظور رسیدن به پاسخ مشکل، موفق گردد، لازم است استدلال خود را کاملاً مشخص نماید.
۶ – نتیجه گیری
در این مرحله، گزارشگر پس از ذکر مختصری درباره مشکل و یادآوری نکته های عمده حقایق کشف شده ، به نتیجه گیری کلی و در واقع به اظهار نظر درباره عوامل و موجبات مسأله می پردازد و سپس راه حل های پیشنهادی را برای ارایه، در گزارش خود آماده می سازد.
